Son yılların popüler kalıbı “sosyal girişimcilik” hakkında neler biliyorsun? Kâr etmek ve toplum odaklı işler yapmak terazisinde ideal bir denge kuran sosyal girişimler son yıllarda Türkiye’deki yerini sağlamlaştırıyor.
Dünyanın pek çok yerinde sosyal girişimcilik kavramı otursa da, ülkemizde tam olarak karşılığını bulabilmiş değil. Bu durum büyük oranda sosyal girişimlerin STK’lar ve vakıflar ile karıştırılmasından kaynaklanıyor. Aynı zamanda yine yaygın bir anlayış olan “Topluma faydalı olacaksan motivasyonun kâr etmek olmamalı” düşüncesi de sosyal girişimciliğin hak ettiği yere ulaşmasını geciktiren nedenlerden biri.
Peki sosyal girişimcilik kavramını biraz daha yakından incelemeye ne dersin? Haydi ilham verici 6 örnek ile bu kavram tam olarak neye karşılık geliyor, bir sosyal girişimin olmazsa olmazları nelerdir bunlardan bahsedelim.
Sosyal girişimcilik nedir?
Sosyal girişimciler toplumsal sorunları herhangi bir kâr amacı gözetmeksizin çözmek ya da hafifletmek için yollar arayan kişiler ya da kurum/kuruluşlardır. Bu girişimler, ticari bir faaliyetle benzerlik gösterse de, amacı kar elde etmek değil, toplumda pozitif bir etki yaratmaktır.
Sosyal girişimcilik kâr elde etmenin de ötesine geçer. Yeni girişimler oluşturarak veya mevcut kuruluşları yenilikçi bir şekilde optimize ederek toplumu, kültürü veya çevreyi olumlu yönde etkilemeye odaklanır. Derin bir amaç duygusu, sosyal girişimcileri yoksulluk, eşitsizlik, çevresel bozulma, eğitime erişim, sağlık ve daha fazlası gibi acil sorunları ele almaya yönlendirir. Bu nedenle, sosyal girişimcilik, sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyal ve çevresel fayda sağlamayı hedefler.
British Council‘ın 2022’deki araştırması dünya çapında sosyal ve çevresel hedeflere odaklanan iş modellerine sahip sosyal girişimlerin sayısının 11 milyon civarında olabileceğine işaret ediyor. Global Entrepreneurship Monitor (GEM) araştırmalarına göre ise başlangıç aşamasında tomurcuklanan girişimciler arasında geniş sosyal girişimcilik faaliyetlerinin 58 ekonomideki yetişkinler arasında ortalama yaygınlık oranı %3.2.
Sosyal girişimcilik örnekleri
İşte şirket modelleri ve yarattıkları sosyal etki ile yukarıda konuştuklarımıza örnek olabilecek bazı sosyal girişim örnekleri!
TOMS Shoes
Blake Mycoskie tarafından kurulan TOMS Shoes, “Buy One Give One” (B1G1) iş modeline öncülük etti. B1G1 modeline göre satın alınan her ayakkabı çifti için TOMS muhtaç bir çocuğa başka bir çift bağışlamakta. TOMS’un bugün vizyonu zorla çalıştırmayı sona erdirmek, görme engellileri desteklemek, gelişmekte olan ülkelerde iş fırsatları yaratmak ve topluluklara sürdürülebilir su sistemleri sağlamak için çok sayıda sosyal girişim yoluyla yaşamları iyileştirmeyi amaçlayarak ayakkabıların ötesine geçiyor.
Grameen Bank
Muhammed Yunus tarafından kurulan Grameen Bank, yoksulluk içinde yaşayan bireyleri güçlendirmek için mikro krediler aracılığıyla yeni bir iş modeli benimsiyor. Geleneksel ticari bankaların aksine, Grameen en yoksul hanelere öncelik vererek teminat gerektirmeden kredi sağlıyor. Borçlulardan oluşan gruplar Grameen bankacılarıyla haftalık olarak buluşarak geri ödemeyi sağlamak için sosyal teminatlardan yararlanıyor.
Banka 2001 yılında düşük gelirliler için esnek kredi koşulları sunan bir finansal hizmet sağlayıcısına geçti. Grameen, borçluların haftalık tasarruf yapmasını gerektiren miktarları vurguluyor ve yüksek faizli emeklilik tasarruf seçenekleri sunuyor. Sosyal girişim örneği kuruluşundan bu yana %97’si kadın olmak üzere 10 milyondan fazla borçluya 36 milyar dolar değerinde mikro kredi dağıttı. Başarıları ise uyarlanabilir politikalarında yani uzun vadeli yoksulluğun azaltılması için çabalamalarında ve borçluları güvene dayalı bankacılıkla güçlendirmelerinde yatıyor. Grameen’in kurucusu Yunus, tabandaki sosyo-ekonomik koşulları iyileştirdiği ve yoksullukla mücadele ettiği için 2006 yılında Nobel Barış Ödülü’nü aldı.
The Ocean Cleanup
18 yaşında Boyan Slat tarafından kurulan The Ocean Cleanup, okyanus plastiğini 2040 yılına kadar %90 oranında azaltmayı amaçlayan bir girişim. 2018 yılında okyanus girdaplarında büyük ağlar kullanan bir temizleme cihazı olan Wilson lakaplı System 001’i yarattılar. System 001’in en büyük başarılarından biri Büyük Pasifik Çöp Alanı’nda iki metrik ton plastik yakalaması oldu. Haziran 2019’da System 001/B ile daha küçük plastikleri başarıyla yakalamak hedeflendi. Organizasyon ayrıca nehir temizliği için The Interceptor’ı tanıttı ve dünya çapında çeşitli yerlerde konuşlandırdı. Los Angeles Times’ın bildirdiği üzere LA’deki bir Interceptor, 2023 fırtına sezonu boyunca 77 ton çöpü açığa çıkardı.
CleanCook
CleanCook insanların geleneksel olarak yakacak odun, odun kömürü ve gazyağı sobaları ile yemek pişirdiği bölgeler için etanol ve metanol sobaları üretiyor. Başta Afrika olmak üzere 23 milyon kazasız kullanıcı günü ile sonuçlanan 80.000 temiz ocak ile başarılarını taçlandırdılar. Şirketin sunduğu ocak alternatifi Avrupa ve ABD’de başarılı olduğu kanıtlanmış basınçsız bir teneke kutu konseptine dayanıyor. Bu konsept, daha temiz havaya, sağlığı iyileştirmeye ve ormansızlaşma ve emisyonları azaltmaya yardımcı oluyor. Dünya çapında 3 milyardan fazla insan yemek pişirmek için katı biyokütle kullanıyor ve bu da hava kirliliği ile ilgili hastalıklara neden oluyor. Etanol ve metanol sobalarının kullanılması yakacak odun toplama ihtiyacını ortadan kaldırarak başta kadınlar olmak üzere ailelere fayda sağlıyor. Aynı zamanda bitkilerden ve yan ürünlerden etanol üretimi yeni bir istihdam kolu ortaya koyuyor. Özetle CleanCook’un teknolojisi, gelişmekte olan bölgelerdeki geleneksel pişirme yöntemleriyle ilişkili sağlık, çevresel ve sosyal zorluklara umut verici bir çözüm sunuyor.
Benetech
Benetech, dünya çapında özellikle disleksi gibi öğrenme farklılıkları olanlar gibi yetersiz hizmet alan gruplar için eğitim fırsatlarını geliştiriyor ve bu yolda teknolojiyi kullanmaya odaklanıyor. Okuyucuların kitapları dinleyerek, büyük yazı tiplerinde veya Braille alfabesiyle okuma deneyimlerini özelleştirmelerine olanak tanıyan bir e-kitap kütüphanesi olan Bookshare gibi girişimler aracılığıyla engelleri yıkıyor ve çeşitli öğrencilerin gelişmesini sağlıyor. Ek olarak, Benetech’in projesi Service Net, sosyal ve insan hizmetleri hakkında bilgi paylaşımını kolaylaştıran açık bir veri değişim platformu görevi görüyor. Bu girişim, kuruluşlar ve ajanslar arasındaki işbirliğini teşvik ederek değerli verileri erişilebilir hale getiriyor.
Hello Tractor
Kenya’da bir tarım teknolojisi şirketi olan Hello Tractor, bir çiftlik ekipmanı paylaşım uygulaması aracılığıyla traktör sahiplerini küçük ölçekli çiftçilerle buluşturuyor. 2014’teki lansmanından bu yana Hello Tractor, 630.000 küçük toprak sahibi ile buluştu ve onları 3.000 traktör ve biçerdöver ile destekledi. Hello Tractor, 2022’de bir STK’dan 4,5 milyon dolarlık bir yatırımla finanse edilen “Traktörü kullandıkça öde” ürününü piyasaya sürdü. Böylece o günden beri çiftçilerin ve girişimcilerin Afrika tarımındaki mekanizasyon açığını ele alarak, traktör sahipleri için ekonomik fırsatlar sağlamaya devam ediyor.
