İtiraf edelim, hepimiz plastikten korkuyoruz. Özellikle çevre kirliliği etrafında gelişen başlıklar söz konusu olduğunda genellikle aklımıza ilk gelen günah keçisi plastik oluyor. Peki içten içe plastiğe duyduğumuz hayranlığı ve atık sorununa yol açması gibi olumsuz yanlarını dengelemek için neler yapabiliriz?
“Son on yılda geçen yüzyılın tamamından daha fazla plastik ürettik.”
Plastik gerçekten de her yerde. Raflarda, ambalajlarda, evlerimizde, suda, toprakta ve hatta yiyeceklerimizde. Kötü imajını ele almadan önce esasında plastiğe dair tüm sorunların bizimle başladığını fark etmemiz gerekiyor. Ucuz, hafif ve dayanıklı bir malzeme olan plastiğin sağladığı avantajlar üretimine dair doyumsuz bir talep oluşmasına yol açıyor. Özellikle tek kullanımlık plastiklere dair talebin büyük çoğunluğu tüketici alışkanlıkları üzerinden gelişiyor.
Bu artışı dizginlemenin ise üç yolu var. Reddetmek, azaltmak ve var olanı dönüştürmek.
Döngüsel ekonomi dokunuşu
Geleneksel doğrusal ekonominin mihenk taşı yenilenemeyen kaynakların tekrardan tedarik edilmesi ve talep karşılığında yeni ürünler üretilmesidir. Herhangi bir ürün üretilir, ömrü dolana kadar kullanılır (ya da bazen ömrü dolmadan terk edilir) ve soluğu bir çöp konteynırında alır. Buradan sonra genel tüketici kitlesinin alışkın olduğu davranış biçimi aynı ürünü tekrar tedarik etmeye dayanır.
Döngüsel ekonomide ise yenilenebilir malzemelerden bir ürün meydana getirilir. Bu ürün daha sonra ya yeniden kullanılır ya da geri dönüştürülerek kapalı devre bir sistemin parçası haline getirilir. Böylece malzemeler neredeyse sonsuza kadar döngüde kalarak israfı azaltabilir veya tamamen önleyebilir. Özellikle atık azaltma söz konusu olduğunda, doğrusal ekonominin geleneksel basitleştirilmiş modeline kıyasla döngüsel ekonominin faydalarını görmek çok daha kolaydır.
Döngüsel ekonomi kavramıyla ilk defa tanışıyorsanız, “Döngüsel Ekonomi 101” içeriğimizi okuyabilirsiniz.
Plastik plastiğe karşı
Bir anda hepimizin döngüsel ekonomiyi benimsemesinin önünde bazı engeller var. Bu engeller büyük oranda üretici şirketleri ilgilendiriyor. Yenilenebilir bir döngüye dahil olacak bir ürün elde etmek için üretimden satışa her parametrenin ayrı ayrı revizeden geçmesi gerekiyor. Yani malzemelerin ömrünü uzatmak için yapılacak değişiklikler, tekrar kullanıma uygun olmasını sağlamak için yaratılacak tasarımsal farklar ve pazarlama hamleleri şirketlerin düzenini sil baştan kurmasını gerektirebilir.
Kaynak: Unsplash
Üstelik bu dönüşüm sürecinde yaşanan maliyetler, söz konusu döngünün tüketici tarafında da maddi bir karşılık bulmasına yol açabilir. Pek çok şirket marka aidiyetini yitirmekten korktuğu için uzun vadede olumlu da olsa değişim adımı atmaktan korkuyor. Ya da daha kötüsü göstermelik adımlar atarak tüketicinin gözünde daha kötü bir intibaya neden oluyor. Söz konusu göstermelik adımların sonuçları için “Sürdürülebilir Yanılgılar: Greenwashing ve Green Gentrification” adlı içeriğimizi okuyabilirsiniz.
Bu doğrultuda kritik değişimler yaşanmadan plastik ürünleri sorunun bir parçası olmak yerine döngüsel çözümün bir parçası haline gelebilir.
Ürün tasarımı
Bir plastik parçanın tipik yaşam döngüsünü düşünün. Alıyorsunuz, kullanıyorsunuz, bir süre sonra bozuluyor ve muhtemelen çöpe atıyorsunuz. Peki ya ürün onarılabilecek veya daha verimli bir haline yükseltilebilecek şekilde tasarlanmışsa?
Ürün tasarımını yeniden düşünmek plastik bir ürünün ömrünü uzatmada önemli bir rol oynayabilir. Örneğin Pilot, artık %83 oranında tüketici sonrası geri dönüştürülmüş plastik şişelerden yapılmış kalemler üretiyor.
Daha iyi plastik ürünler yaratmak
Daha iyi plastik ürünler yapmak birden fazla anlama gelebilir. Söz konusu geliştirilmiş ürün binlerce kez yeniden doldurulabilen ve kullanılabilen sağlam bir plastik su şişesi gibi daha dayanıklı ya da biyo-kompostlanabilir biyoplastik gibi farklı plastik türleri kullanmak anlamına gelebilir.
Ambalaj
Plastik ambalajlar hayatın kabul gören bir parçası haline geldi, ancak bireyler, şirketler ve belediyeler ambalaj kullanımını azaltmada rol oynayabilir.
Birey bazında markete yeniden kullanılabilir bez çantalar getirmek gibi adımlar, tek kullanımlık plastik ambalajlardan kaçınmak için gösterilen bilinçli bir çaba olabilir. Ortalama bir insanın yılda 350-500 plastik poşet kullandığı göz önüne alındığında bozunması bin yıl sürebilen plastik poşetlerden kaçınmak önemli bir fark yaratabilir.
Şirketler ürünlerini paketlemek için kullanılan plastik miktarını azaltmanın yollarını bulmak için ortak çaba gösterebilir ve kısmen/tamamen geri dönüştürülmüş malzemelerden oluşan plastikleri kullanabilir.
Sıvı ürünler (şampuan, sabun, çamaşır deterjanı ve temizlik ürünleri gibi) üretenler, formülasyonlarındaki su miktarını azaltmanın yollarını bulabilir ve bu da daha az ambalaj tüketimi anlamına gelir. Truman’s gibi şirketler yeniden doldurulabilir plastik şişeler ve konsantre yeniden doldurulabilir kartuşlar kullanan temizlik ürünleri satarak döngüye katkıda bulunuyor.
Geri dönüşüm
Çok sayıda tüketici belirli plastik türlerinin geri dönüşümüne aşinadır. Ancak kaçımız geri dönüşümden sonra o plastik şişeye ne olduğunu biliyoruz?
Bu plastiklerin çoğu aslında gerçekten geri dönüştürülür veya oyuncaklar, çantalar, halılar veya giysiler gibi orijinal plastik öğeyle aynı bütünlüğü gerektirmeyen ürünler haline getirilir. Ancak ilerleyen yıllarda kullanılabilecek farklı polimer türlerinden yapılan yeni plastikler geliştiriliyor ve yenilikçi yollarla geri dönüştürülme potansiyeli daha yüksek olacak. Hatta bazı plastiklerin ileri dönüşüme tabi tutularak orijinaliyle eşit ve hatta daha kaliteli bir ürün haline getirilebileceğini de söyleyebiliriz.
